Güvenlik Raporu ve Büyük Kaza Önleme Politika Belgesinin Hazırlanması

Büyük Endüstriyel Kaza

Büyük Endüstriyel Kaza, herhangi bir kuruluşun işletilmesi esnasında, kontrolsüz gelişmelerden kaynaklanan ve kuruluş içinde veya dışında çevre ve insan sağlığı için anında veya daha sonra ciddi tehlikeye yol açabilen bir veya birden fazla tehlikeli maddenin sebep olduğu büyük bir emisyon, yangın veya patlama olayını ifade etmektedir.

Büyük Endüstriyel Kazalara İlişkin Önlemlerin Alınması Konusunda Ciddi Adımların Atılmasına Neden Olan Kaza

Kuzeybatı İtalya’da Milano’ya 20 km uzaklıkta, Seveso adındaki kasabada bulunan ICMESA kimya şirketine ait fabrikada 10 Temmuz 1976 günü triklorofenol (TCP) üretimi yapan bir reaktördeki patlama sonucu beyaz bir gaz bulutu çevreye yayılmıştır. Bu zehirli gaz, bu güne kadar bilinen en zehirli gazlardan dioksindir. Kasabada kısa bir süre içinde hayvan ölümleri görülmeye başlanmış, patlamadan 5 gün geçtikten sonra da hastaneye başvurular başlamıştır. Yapılan kontroller sonunda kasabada geniş bir bölgenin tamamen kirlendiği anlaşılmış ve çok sayıda ev tamamen boşaltılmıştır. 736 kişide dioksine bağlı yanık ve 36.000 kişide ise etkilenme meydana gelmiştir. Nesiller boyu kanserle mücadele devam etmiştir. Bu talihsiz olay, endüstriyel kazaların resmi otoritelerce değerlendirmesine neden olan başlangıç olay olarak kabul edilmiştir.

Mevzuat Gelişimi

1976 Yılında İtalya’nın Seveso kasabasında gerçekleşen bu kaza sonrasında, endüstriyel kazaların oluşmasının engellenmesi ve gerekli önlemlerin alınması adına hazırlanmış olan Seveso Direktifi (82/501/EEC) kabul edilmiştir. 9 Aralık 1996’da ise 96/82/EC sayılı “Tehlikeli Maddeleri İçeren Büyük Kaza Risklerinin Kontrolüne İlişkin Direktif (Seveso-II Direktifi)” yayımlanmıştır. Seveso-II Direktifinin ülkemiz mevzuatına uyumlaştıran “Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik” 30 Aralık 2013 tarih ve 28867 Mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Ülkemizde halen yayımlanmamış olsa da 4 Temmuz 2012 yılında Avrupa Birliği Resmi Gazete’sinde Seveso III Direktifi yayımlanmış olup, 1 Haziran 2015 itibariyle Seveso II Direktifi’nin yerini almıştır.

"BÜYÜK ENDÜSTRİYEL KAZALARLA İLGİLİ HAZIRLANACAK GÜVENLİK RAPORU TEBLİĞİ", 24 Ocak 2015 tarih ve 29246 sayılı gazetede yayımlanmıştır. Raporun nasıl hazırlanması gerektiğine dair içerik bulunmaktadır.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından “Büyük Endüstriyel Kazalar İçin Acil Durum Planlaması Rehber” 2011 yılında yayımlanmıştır. Hazırlanacak acil durum planları için faydalanılabilinir.

Seveso Bildirimi

Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik Ek’inde yer alan Tehlikeli Kimyasal Maddeleri bulunduran kuruluşların, bulundurdukları maddeler ile miktarlarını, Çevre ve Şehircilik Bakanlık’ının Seveso Bildirim Sistemi’ne bildirimde bulunmaları gerekmektedir.

Yapılan Seveso Bildirimi sonrasında işletmeler, sistem tarafından “Alt Seviyeli Kuruluş”, “Üst Seviyeli Kuruluş” veya “Kapsam Dışı” olarak sınıflandırılır.

ARAMIS (Accidental Risk Assessment Methodology for Industries) Projesi

Avrupa üyesi ülkeler arasında Avrupa Komisyonun Teknolojik Gelişme ve Bilimsel Araştırma alanında, SEVESO II direktifi kapsamında olan sanayilerde uygulanmak üzere kaza risk değerlendirme metodolojisi olarak ARAMIS (Accidental Risk Assessment Methodology for IndustrieS) üzerinde çalışmalara başlamışlardır. Bu çalışma Enerji, Çevre ve Sürdürülebilir Gelişme Programında, 5. Çerçeve Program dâhilinde finansal destek alan bir projedir. Ocak 2002’de başlamış ve üç yıl sonra Avrupa SEVESO II Direktiﬁ uygulamasını hızlandırmak için destekleyici bir araç olmayı amaçlamıştır.

ARAMIS’in genel amacı; hem risk temelli hem de deterministik yaklaşımların gücünü birleştiren endüstri için yeni kaza risk değerlendirme metodolojisini oluşturmaktır. Böylece;
•Yönetim sisteminin etkinliğini hesaba katarak, tehlikelerin tanımlandığını ve riskin doğru bir şekilde yönetildiği gösterilecek,
•Arazi kullanım planı ve acil durum planlaması ile ilgili karar verme sürecine bilgi sağlayacak,
•Halk tarafından anlaşılabilir açık bir yaklaşım ortaya konulabilecektir.

ARAMIS başlıca aşağıdaki aşamalara ayrılır:

Büyük kaza tehlikelerinin belirlenmesi metodolojisi (MIMAH)
Güvenlik önlemlerinin belirlenmesi ve performanslarının değerlendirilmesi
Önlemlerin güvenilirliği için güvenlik yönetim etkinliğinin değerlendirilmesi
Referans kaza senaryolarının belirlenmesi metodolojisi (MIRAS)
Referans kaza senaryolarının risk şiddetinin değerlendirilmesi ve haritalandırılması
Tesis çevresinin maruziyetinin(hassasiyetinin) değerlendirilmesi ve haritalandırılması

Büyük kaza tehlikelerinin belirlenmesi metodolojisi (MIMAH); tesisteki bütün tehlikeli ekipmanları belirleyerek büyük kazalar meydana getirme potansiyeli olan tehlikeli ekipmanları seçmek için gerekli bilgileri toplayan kapsamlı bir metodolojidir. Her bir ekipman ile ilişkili olması muhtemel kritik olayların listesi oluşturulur.

Metodoloji tarafından önerilen her bir kritik olay için hata ve olay ağaçları oluşturulur. Hata ağacı ve olay ağacı papyonu oluşturulur ve herhangi bir güvenlik önleminin olmadığı kabul edilir. Risk analizi esnasında tesisin ilgili çalışanlarıyla oluşturulduğu kabul edilir. Tehlike ve risk arasında açık bir ayrım yapmak bir avantaj sağlar. Tehlikelerin tanımlanmasını sağlar. Güvenlik önlemlerinin arızalanması neticesinde tehlikeli kaza senaryolarına olan sonuçları incelenir.

Güvenlik önlemlerinin belirlenmesi ve performanslarının değerlendirilmesi; Metodolojinin ikinci adımı risk seviyesini tahmin etmek ve güvenlik sistemlerinin uygulanmasını desteklemeyi amaçlamaktadır. Bu adımda, hem kaza sıklığı bakımından hem de sonuçlarının büyüklüğü açısından güvenlik sistemlerinin etkileri dikkate alınır. Papyonun analizinden elde edilen güvenlik fonksiyonlarının ve güvenlik önlemlerinin tanımlanmasını içerir.

Güvenlik önlemlerinin etkisi, onların performanslarının (senaryoya uygun güvenilirlik seviyesi, cevap verme süresi, etkinliği vb.) değerlendirilmesiyle belirlenir. Risk analizi esnasında riskin kabul edilebilir seviyeye ulaşması amacıyla her bir senaryoya uygulanır.

Önlemlerin güvenilirliği için güvenlik yönetim etkinliğinin değerlendirilmesi; Yönetim, risklerin kontrol kapasitesi üzerinde güçlü bir etkiye sahiptir. ARAMIS’in amacı güvenlik yönetim sistemini ve güvenlik kültürünü değerlendirmek için araçlar oluşturmak, yetkili kuruluşlar tarafından bunların dikkate alınmasını sağlamak ve bir de işletmecilerin güvenlik yönetim sisteminin amaçları ve özelliklerini tanımlamalarına yardım etmektir. ARAMIS’te benimsenen yaklaşım, risk analiz prosedürünün önceki adımlarından gelen güvenlik önlemlerinin yaşam döngüsü üzerinde yönetim sisteminin gereksinimlerine odaklanmayı içerir. Bu yaşam döngüsü; tasarım, kurulum, kullanım, bakım ve iyileştirme adımlarını içerir.

Referans kaza senaryolarının belirlenmesi metodolojisi (MIRAS); Büyük kaza senaryoları değerlendirilip(MIMAH) güvenlik önlemleri belirlendikten (denetim ve güvenlik anketlerinin sonuçlarına göre değiştirildikten) sonra onların sonuçları değerlendirilmelidir. MIRAS’ın amacı, şiddet indeksi hesaplanması için gerekli olan referans kaza senaryolarını (RAS) belirlemektir. Senaryoların oluşma sıklığını ve tehlikeli olayların sonucunun sınıfını tahmin etmek için bir risk matrisi geliştirilmiştir.

Referans kaza senaryolarının risk şiddetinin değerlendirilmesi ve haritalandırılması; Referans kaza senaryoları seçildikten sonra metodolojik olarak bu senaryoların şiddetinin değerlendirilmesi gerekir. Amaç kazanın etkilerinin şiddet haritalarını oluşturabilmek ve böylece kazanın etkisi tesis çevresinin hassasiyeti eşleştirilebilir. Şiddet indeksi dört etki seviyesi düşünülerek geliştirildi ve böylece değişik risk analizlerinin sonuçları karşılaştırılabilinir. Tüm tesis için Risk Şiddet İndeksi (S), dikkate alınan her bir kritik olay ve sıklıklarıyla ilişkili olan spesifik risk şiddet indekslerinin bir kombinasyonudur. Spesifik risk şiddet indeksleri kritik olayların tüm olası sonuçları ve bunlarla ilişkili olasılıklar dikkate alınarak oluşturulmuştur.

Tesis çevresinin maruziyetinin(hassasiyetinin) değerlendirilmesi ve haritalandırılması; ARAMIS metodolojisinin son adımı maruziyetin değerlendirilmesine ayrılmıştır. Hassasiyet indeksi insan, çevre ve maddi unsurları içeren faklı tipteki hedef sayısının lineer bir kombinasyonu olarak oluşturulur. Hedefin her bir kategorisine bağıl hassasiyetinin temsili fiziksel etkilerinin her biri için bir ağırlık katsayısı atanır. Hassasiyet haritalarının oluşturulması için GIS yazılımları geliştirilmiştir. Maruziyet haritalarının şiddet haritalarıyla birleştirilmesi, arazi kullanım planlanması ve kaza sonucun baskılanmasını veya hedeflerin korunmasını içeren risk azaltım kararları için faydalı olacaktır.

Çalışma ve Sosyal Güvenliği Bakanlığı tarafından bu doküman kısmen Türkçeleştirilmiştir.

SEVESO RAPORU

Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik kapsamında alt seviyeli kuruluşlara " Büyük Kaza Önleme Politika Belgesi" ve üst seviyeli kuruluşlara "Güvenlik Raporu" firmamız uzmanlarınca hazırlanmaktadır.

Söz konusu raporun kapsamında aşağıda belirtilen çalışmalar yapılmaktadır.

Saha Ziyareti
• Tesiste yürütülen iş ve işlemler hakkında bilgi alınması
• Proses ekipmanları hakkında bilgi ve dokümanların oluşturulması

Tesise İlişkin Kantitatif Risk Analizinin Hazırlanması
•Tehlikeli kimyasalların sınıflandırılması, bu kimyasalların miktarları ve karşılıklı etkileşimleri (CLP direktifine uygun olarak sınıflandırma)
• Kimyasal maruziyetin insan ve/veya çevre açısından değerlendirilmesi
• Patlayıcı ortamlar ve bu ortamların kalıcılığı, patlayıcı ortam sınıflandırması ve bu alanlarda kullanılacak ekipmanların uygunluğu
• Proses içerisindeki tehlikeli ekipmanların belirlenmesi ve gruplandırılması
• Proses tehlikeleri ile proses ekipmanlarının ve/veya enstrümanlarının karşılıklı etkileşimleri
• Proses enstrümanlarının ve acil durum kapatma sistemlerinin güvenilirlik değerlendirmesi ve sertifikasyonu
• Bakım ve onarım işlerinde güvenilirlik verisi
• Güvenilirlik merkezli gerçekleştirilecek bakım ve risk temelli kontrol yöntemleri
• Büyük kaza senaryolarının kök neden ve sonuç analizi
• Geçmişte yaşanan kazalar ve bu kazaların nicel tekrarlanma olasılıkları
• İnsan hataları ve güvenilirlik analizi

HAZOP risk analizi, olay ağacı analizi(ETA), hata ağacı analizi(FTA), Bow-tie analiz ve LOPA bariyer analizi yapılacaktır.

Tehlikeli Ekipman gruplandırması için ARAMİS ve Dow F&EI indeksi kullanılacaktır.

Riskler kabul edilebilir seviyeye (ALARP/ As Low As Preasonably Practicable) örneğin; toksik yayılım, patlama vb. olayların gerçekleşme olasılığı 1x10-4/yıl seviyesine indirgenecek şekilde hesaplamalar yapılacaktır.

Güvenlik Yönetim Sisteminin Kurulması
• Organizasyon ve personel; organizasyonun bütün kademelerinde büyük tehlikelerin önlenmesinde yer alan personelin görev ve sorumlulukları ve gerekli olan eğitimlerinin sağlanması
• Büyük kazaların belirlenmesi ve değerlendirilmesi; Normal ve Normal dışı işlemlerden kaynaklanan büyük tehlikelerin sistematik bir şekilde belirlenmesi için prosedürlerin benimsenmesi, uygulanması ve tehlikelerin olasılığı ve şiddetinin değerlendirilmesi. (Toksik/zehirli, oksitleyici, patlayıcı, yanıcı, çevreye zararlı vb. )
• İşletme kontrolü; Tesis bakımı, süreçler, ekipman ve geçici kesintileri de içine alan, güvenli işletme için prosedür ve talimatların benimsenmesi ve uygulanması.
• Değişimin yönetimi; Yapılacak değişikliklerin planlanması ya da yeni tesislerin süreçlerin ya da depolama faaliyetlerinin tasarımı için prosedürlerin benimsenmesi ve uygulanması.
• Acil durumlar için planlama; Sistematik analiz ile önceden tespit edilecek acil durumların benimsenmesi, acil eylem planlarının hazırlanması, test edilmesi ve gözden geçirilmesi, acil durumlara cevap verebilmesi ve ilgili personel için özel eğitim sağlanması amacıyla prosedürlerin benimsenmesi ve uygulanması.
• Performansın izlenmesi; Güvenlik yönetim sistemi ile belirlenen hedeflere sürekli uygunluğun değerlendirilmesi, uygunsuzluk durumlarının tespiti ve düzeltici önlemlerin alınması için kullanılacak mekanizmaların benimsenmesi ve uygulanması.
• Denetleme ve inceleme; Büyük kaza önleme politikasının ve güvenlik yönetim sisteminin etkinliği ve uygunluğunun periyodik ve sistematik bir şekilde değerlendirilmesi için prosedürler benimsenmesi ve uygulanması.

Dahili Acil Durum Planının Oluşturulması
• Acil durum prosedürlerinin oluşturulması
• Güvenlik ekipmanlarının yeterliliğinin kontrolü
• Harici acil durum planı ile koordinasyon ve yürütümü
• Personel eğitimi ve tatbikat
• Acil durumların tesis dışı etkilerini azaltıcı/düzeltici faaliyetler için sağlanacak yardımlara ilişkin düzenlemeler

Tehlike Senaryoların Modellemesi
• Yangın, patlama ve toksik yayılımların modellemesi (software program kullanılarak yapılmaktadır.) Modelleme için Breeze Sofware programı kullanılacaktır.

Ayrıca Bow-tie ve F-N eğrilerinin oluşturulmasında diğer software yazılım programları kullanılmaktadır.

Bireysel ve toplumsal riskin belirlenmesi ve F-N Eğrileri ile değerlendirmesi yapılacaktır.

Kamunun Bilgilendirilmesi (Öngörülen kaza senaryolarına göre önceden hazırlık)
• Kazanın oluşumu ve gelişim seyri
• İlgili tehlikeli maddeler ve miktarları
• Kazanın insan ve çevre üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi için gerekli olan mevcut verileri
• Alınan acil durum önlemleri